Нүүдэлчдийн цэргийн урлаг

Эх сурвалж: М.И.Иванин. “Чингис хааны үеийн Монгол-Татарын болон Тамерланы үеийн Дундад Азийнхны цэргийн урлаг”.

Нүүдэлчин ард түмний байлдааны арга, дайны шинж чанар, цэрэг-улс төрийн дүрэм журам нь тэдний төрөлх амьдрал, тал нутгийнх нь шинж төлөвтэй нягт холбоотой, бидний ойлголтоос шал өөр ажээ. Ийм учраас Монгол-Татар болон Дундад Азийн ард түмний цэргийн урлагийг бүрэн хэмжээгээр бичиж гаргахын тулд тэр зүйлүүдийн талаар товч боловч задлан үзэх шаардлагатай болж байна.

Үл хөдлөх хөрөнгө, эрхтэй болж үүссэн суурьшмал ард түмэнд оршин амьдрах арга нь газар боловсруулах, худалдаа арилжаа хийх, үйлдвэрт ажиллах болсноор хүнийг нэг л газарт хадаж, ингэснээр олон тооны тариачид, гар урчууд, худалдаачид, зураачид гээд анги, язгуур угсаа зайлшгүй үүсэн гарч ирэхэд хүргэжээ. Тэдний дотор цэргийн язгуур угсааныхан харьцангуй цөөхөн юм. Жишээ нь Августын үед Ромын хүн ам 120 000 000 орчим, цэрэг нь 450 000 байж, гэвч бараг эзэмшлээ зэвсгийн хүчээр авч байжээ. Жишээлвэл одоо Франц, Германд тайван цагт цэрэгт нь оршин суугчдын зөвхөн зууны нэг нь алба хааж байна.

Халимагийн түүх

Эдүгээ цагт Ижил (Волга) мөрний шадар (ойр) суугч Монгол язгуурт, бас тэдэнтэй нэгэн шашинтай, нэгэн хэлтэй Халимаг улс нь яагаад эртний эх нутгаа орхиж, Оросын дунд ирж суусан хэмээвээс Зүүнгарын дөрвөн Ойрадад эвдрэл болсон цагт Торгуудын тайш нь Хо өрлөг хэмээгч бээр “Тэр мэтийн нэг нь нэгнээ алж, албатаа барснаас хол газар одож, харь яст улсын ойр сууж, тэдэнтэй дайлалдан олз авч явбаас дээр болой” хэмээн сэтгээд шороон бичин жилд (1608 он) Каспи далайн зүгт сайн хүнийг илгээж, тэнд газар эзгүй хэмээн лав мэдээд шороон луу жилд (1628 он) өөрийн албат Торгууд ба Хошууд хийгээд Дөрвөд таван түмэн өрх улсаа авч, зургаан хөвүүнээ дагуулан Зүүнгар дахь нутгаа орхиод наран шингэх зүгт мордов. Зай (Урал) мөрнийг хүртэл өгсөж, Эв (Эмба) голын дэргэд нутагт агч (байх) нэг бүлэг Татармуудыг (Татаруудыг) оруулаад Зайг гаталж Нагай (Ногай) хаантай Кивчаг чигсан хэмээх Татаруудыг эрхэндээ оруулж, төмөр морин жилд (1630 он) Ижилд хүрэв.

Dusan Djukaric